Woda w gdańskich kranach

 

Czym są ujęcia wody?

 

To zespół urządzeń, które pozwalają na pobór wody ze źródła. Powstają w miejscach, w których planowane jest wykorzystanie wody do celów bytowych lub przemysłowych i w których występują sprzyjające warunki. W zależności od jakości ujmowanej wody, poddawana jest ona prostym lub bardziej zaawansowanym procesom uzdatniania. Ujęcia wody objęte są ochroną prawną, która ma na celu dbanie o jakość i czystość zasobów wodnych oraz zapewnienie bezpiecznej eksploatacji.

 

 

Jakie są rodzaje ujęć wody?

 

Wody słodkie dzielimy na powierzchniowe, gruntowe i wgłębne. W miejscu, w którym planowane jest wykorzystanie wody jako źródła wody pitnej dla danego terenu, tworzy się tzw. ujęcie, a wokół niego strefę ochronną. 

 

Ujęcie, w zależności od rodzaju wód, może być powierzchniowe, drenażowe lub głębinowe (podziemne).

 

W przypadku ujęć wód powierzchniowych źródłem może być rzeka, zbiornik wodny, jezioro naturalne bądź sztuczne. W zależności od rodzaju źródła, jakości wody i innych warunków, dostosowuje się sposób poboru wody – z brzegu, nurtu lub spod dna. W przypadku wód powierzchniowych przenikających do warstwy wodonośnej, pobór odbywa się przy wykorzystaniu studni podziemnych.

Wody podziemne/głębinowe ujmuje się najczęściej przy pomocy studni kopanych (stosowanych w przypadku wód płytkich, na potrzeby indywidualne lub małych wodociągów), studni wierconych (na potrzeby sieci różnych wielkości) lub ciągów drenażowych, układanych w wykopie z grawitacyjnym odprowadzeniem do studni zbiorczej (stosuje się je w przypadku płytkich wód).

Dobór metody uzdatniania zależy najczęściej właśnie od rodzaju ujęcia (każde z nich cechuje inny poziom zanieczyszczeń).

 

 

Skąd pochodzi woda w Gdańsku?

 

Zaopatrzenie Gdańska w wodę opiera się w 83% na wodach podziemnych (tzw. głębinowych), a pozostałą część zapotrzebowania pokrywa ujęcie wód powierzchniowych w Straszynie.

Gdański system wodociągowy składa się z 7 podstawowych ujęć głębinowych, 1 ujęcia powierzchniowego (Straszyn) oraz 2 ujęć podziemnych. Produkcję wody uzupełniają 2 ujęcia lokalne (Oczyszczalnia Wschód i Smęgorzyno) oraz 2 ujęcia rezerwowe (Krakowiec i Świbno).

 

Najważniejsze ujęcia wody w Gdańsku

 

• Pręgowo – pierwsze komunalne ujęcie wody na Pojezierzu Kaszubskim, powstało w 1869 r. Zlokalizowane jest na terenie gminy Kolbudy. W 2010 r. oddano do użytku nową stację uzdatniania wody – woda z ujęcia po przejściu przez nią kierowana jest do sieci miejskiej.
• Lipce – pracuje od 1973 r. Północna gałąź tego ujęcia składa się z 7 studni i leży na terenie Gdańska, południowa zaś z 14 studni i jest położona na terenie gminy Pruszcz Gdański.
• Czarny Dwór – od powstania w 1965 r. pracowało w systemie lewarowym, natomiast od 1973 r. woda ujmowana jest za pomocą pomp głębinowych. Ujęcie położone jest w pasie nadmorskim w obrębie gdańskich dzielnic: Jelitkowa, Przymorza i Zaspy. Pokrywa ok. 22% całkowitego zapotrzebowania na wodę.
• Zaspa Wodna – ujęcie położone w dzielnicy Gdańsk-Wrzeszcz, do 1962 r. stanowiło podstawowe źródło wody na tym terenie. Obecnie nadal jest jednym z ważniejszych ujęć Wrzeszcza i Zaspy. Cały obiekt tworzy zespół składający się z 12 studni czwartorzędowych, 3 studni kredowych oraz stacji pomp i uzdatniania. Ujęcie poddano modernizacji, która zakończyła się w 2011 r.
• Dolina Radości – ujęcie o malowniczym położeniu - w granicach Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego w dzielnicy Gdańsk-Oliwa (utrzymanie statusu Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego jest gwarancją skutecznej ochrony wód podziemnych). Wybudowano je w 1911 r.
• Zakoniczyn – powstało na skutek połączenia nieczynnych ujęć wody (Łostowice i Zakoniczyn) oraz nowo wybudowanych studni. W 2011 r. zakończono budowę ujęcia i stacji uzdatniana wody. Inwestycja zapewniła zwiększenie bezpieczeństwa dostaw wody dla mieszkańców Gdańska i jednocześnie zagwarantowała dostarczenie wody o jakości zgodnej z obowiązującym Rozporządzeniem Ministra Zdrowia. W ramach inwestycji wybudowano budynek stacji uzdatniania wody wraz z dwoma zbiornikami wody czystej, o łącznej pojemności użytkowej 532,6 m3, wykonano odwiert przy ul. II Brygady oraz 3 nowe studnie przy ul. I Brygady i ul. II Brygady.
• Osowa – zbudowane w 2011 r., na terenie ujęcia zlokalizowanych jest 9 studni głębinowych, stacja transformatorowa i magistrala wodociągowa dzielnicy Osowa.

 

Czy woda w Gdańsku spełnia normy?

 

W 2004 r. tylko 83,6% gdańskich wód płynących w wodociągach odpowiadało krajowym normom. Po dziesięciu latach wprowadzania rozległych inwestycji ŚCISŁE NORMY POLSKIE I UNIJNE SPEŁNIA 100% GDAŃSKIEJ KRANÓWKI.

 

Najważniejszymi działaniami były te prowadzone w ramach „Gdańskiego projektu wodno-ściekowego” – jednego z największych projektów tego typu w branży sanitarnej w Polsce, dofinansowanemu ze środków Unii Europejskiej.

 

Z którego ujęcia pochodzi woda w moim domu?

 

Do zaopatrzenia odbiorców w wodę wykorzystuje się zarówno wody powierzchniowe, jak i podziemne. Można to sprawdzić wpisując adres zamieszkania na mapie ujęć wody na stronie eksploatatora gdańskiej sieci –  spółki Gdańskie Wodociągi.

 

Czy woda w Gdańsku jest twarda?

 

W Gdańsku zdecydowana większość wody w kranach pochodzi z ujęć głębinowych – jest to woda najczystsza i najbogatsza w minerały.

 

Gdańska woda jest średniozmineralizowana. Rozporządzenie Ministra Zdrowia dotyczące wody do spożycia określa dopuszczalne stężenia różnych parametrów, w tym tych odpowiadających za twardość wody.

 

Dla CaCO₃ (węglanu wapnia) dopuszczalne stężenie wynosi 60-500 mg/l, zaś dla magnezu 30-125 mg/l. Są to wartości zalecane ze względów zdrowotnych, co oznacza, że jest to wartość pożądana dla zdrowia ludzkiego, ale obecność tych związków w wodzie nie musi być zapewniona.

 

Gdańska woda zawiera średnio 90 mg/l wapnia, 285 mg/l wodorowęglanów i 11,5 mg/l magnezu (średni poziom zmineralizowania wynosi ok. 500 mg/l).

Taką wodę, głównie z uwagi na obecność rozpuszczonych w niej w sposób naturalny związków wapnia i magnezu, określa się jako TWARDĄ.

 

Charakterystyczne dla twardej wody jest to, że po jej zagotowaniu wytrąca się łatwy do zaobserwowania osad zwany kamieniem. Nie jest on przyjazny dla urządzeń gospodarstwa domowego, jednak świadczy o dużej zawartości minerałów, które są niezbędne dla prawidłowego rozwoju organizmu i łatwiej przyswajalne z wody niż z pożywienia.

 

Kamień, który osadza się wewnątrz czajnika to węglany wapnia i magnezu, czyli sole kwasu węglowego, które są produktami termicznego rozkładu rozpuszczalnych wodorowęglanów zawartych w kranówce. Proces zakamieniania czajnika to widoczne poniżej reakcje chemiczne:

 

Mg(HCO₃)₂ → MgCO₃↓ + H2 O + CO₂
Ca(HCO₃)₂ → CaCO₃↓ + H2 O + CO₂

 

Choć taki kamień nie stanowi problemu zdrowotnego, warto regularnie się go pozbywać. Po pierwsze ze względu na zmiany smaku kawy i herbaty, po drugie ze względów estetycznych, a po trzecie – w trosce o czajnik, który zakamieniony szybciej się zużywa i pobiera więcej energii potrzebnej do podgrzania wody.

 

Czy twarda woda jest szkodliwa dla ludzi?

 

TWARDA WODA JEST ZDROWA DLA CZŁOWIEKA! Gdyby woda w kranie nie była twarda znaczyłoby to, że jest uboga w minerały, a wtedy stałaby się bezwartościowa dla naszego organizmu.

 

Woda miękka (o niskiej mineralizacji) niekorzystnie wpływa na gospodarkę cholesterolową czy równowagę elektrolityczną, szczególnie w połączeniu z dietą ubogą w składniki odżywcze.

Picie wody o niskiej zawartości soli mineralnych może doprowadzić nie tylko do braku odpowiedniej ilości składników odżywczych, ale dodatkowo do obniżania się ich poziomu w organizmie. Składniki te rozpuszczają się w wodzie, przez co następuje ich zwiększone wydalanie wraz z moczem (prowadzi to do tzw. wyjaławiania organizmu). Co więcej, najpowszechniejsze metody zmiękczania wody wymagają zastosowania procesów chemicznych bądź fizyczno-chemicznych.

 

Jak się pozbyć osadu w czajniku?

 

W badaniu przeprowadzonym przez nas w 2012 r., 54,2% mieszkańców Gdańska twierdziło, że jakość tutejszej wody pitnej wyróżnia się na tle innych miast Polski. Badani szczególnie pozytywnie oceniali jej przejrzystość i zapach. Niestety aż 55,2% mieszkańców w tym samym badaniu deklarowało, że w ogóle nie pije wody z kranu „bez przegotowania”.

 

Przypominamy, że gotowanie wody pozbawia ją minerałów i działa na jej niekorzyść.  Pojawianie się osadu na ściankach i grzałce elektrycznego czajnika, jak wyjaśnialiśmy powyżej, jest zjawiskiem zupełnie normalnym. Kamień występuje tym częściej, im twardsza jest woda (ta w Gdańsku należy do tych o średnim stopniu twardości, co absolutnie nie jest cechą negatywną).

 

Istnieje kilka prostych domowych metod na pozbycie się kamienia, takich jak:

• użycie octu - wykonaliśmy doświadczenie i wlaliśmy do czajnika ocet i wodę w równych proporcjach (do poziomu zakamienionego obszaru), zagotowaliśmy i odstawiliśmy na noc. Rano wylaliśmy, zalaliśmy czajnik do pełna czystą wodą i raz jeszcze zagotowaliśmy, a na koniec dokładnie przepłukaliśmy. Choć metoda jest bardzo skuteczna, to trzeba przyznać, że zapewnia intensywne doznania zapachowe. Pewnie dlatego, że w naszym przypadku użyliśmy ekstremalnych ilości octu! Można spróbować zmienić proporcje (np. 1 część octu na 3 części wody) i nie gotować, ale po prostu pozostawić wypełniony wodno-octową mieszanką czajnik na kilka godzin, a następnie wylać jego zawartość, wlać czystą wodę, zagotować i na koniec dokładnie przepłukać. Będzie na pewno równie skutecznie, a mniej „aromatycznie”. 
• użycie cytryny - jeśli nie przepadacie za octem polecamy rozprawić się z czajnikiem przy pomocy cytryny. Są na to 2 sposoby. Można użyć po prostu SOKU CYTRYNOWEGO. Wystarczy wlać go do czajnika i zostawić na około godzinę. Wadą tej metody jest utrata dużej ilości wartościowego soku, którego po zastosowaniu nie da się już wykorzystać, dlatego jej nie przetestowaliśmy. Wypróbowaliśmy natomiast odkamieniacza w postaci KWASKU CYTRYNOWEGO. Torebkę kwasku zalaliśmy litrem wody (by przykryć cały zakamieniony obszar), następnie zagotowaliśmy i pozostawiliśmy na noc. Rano wylaliśmy wodę i zagotowaliśmy pełen czajnik raz jeszcze, a potem dokładnie go przepłukaliśmy. Efekt był znakomity – wnętrze czajnika jak nowe (nieco gorsze efekty zaobserwowaliśmy w dziubku, do którego kwasek nie miał bezpośredniego dostępu)! Szczerze polecamy tę metodę – tym bardziej, że obyło się bez jakiegokolwiek nieprzyjemnego zapachu!
• użycie sody oczyszczonej – do czajnika wsypujemy kilka łyżek stołowych sody (powinna ona oblepić zakamienione fragmenty czajnika, więc nie jest to proste), pozostawiamy na kilkanaście minut, po czym usuwamy proszek i dokładnie czyścimy czajnik. Metoda ta wydaje się mniej skuteczna i bardziej pracochłonna. Spryskanie sody niewielką ilością octu może pobudzić działanie sody oczyszczonej.

 

Dlaczego po dodaniu kwasku cytrynowego osad znika?

 

Sole tworzące kamień (węglany wapnia i magnezu) reagują zarówno z octem (kwasem octowym), jak i kwasem cytrynowym (zwyczajowo i handlowo zwanym „kwaskiem”). Woda zaczyna się intensywnie burzyć, gdyż wyparte jony węglanowe rozkładają się do dwutlenku węgla, a nowo powstałe sole wapniowe i magnezowe kwasu cytrynowego czy octowego są rozpuszczalne w wodzie, więc przechodzą do roztworu.

 

Czym jest woda gruntowa?

 

Około 60% światowych zasobów wody słodkiej (w stanie płynnym) stanowią wody podziemne, w tym m.in. gruntowe. Wspierają one dostawy wody pitnej, systemy sanitarne, rolnictwo, przemysł i ekosystemy. Dla ludzi to podstawa zdrowego odżywiania i możliwość korzystania z udogodnień cywilizacyjnych.

 

Wody gruntowe to takie, które znajdują się w tych warstwach wodonośnych (geologicznych formacjach skał, piasków i żwirów zawierających znaczne ilości wody), które od góry są przepuszczalne, a od dołu słabo- lub nieprzepuszczalne. Zasilają źródła, rzeki, jeziora i tereny podmokłe oraz przenikają do oceanów. Ich zasoby odbudowują się głównie poprzez infiltrujące grunt opady deszczu i śniegu.

Większość suchych obszarów świata jest całkowicie uzależniona od zasobów wód gruntowych. Dostarczają one znaczną część wody używanej do picia i celów sanitarnych, potrzebnej do produkcji żywności i rozwoju przemysłu. Mają też ogromne znaczenie dla zdrowego funkcjonowania ekosystemów, utrzymania bioróżnorodności i równowagi biologicznej fauny i flory. Poszukiwanie, ochrona i zrównoważone wykorzystanie wód gruntowych jest szczególnie ważne w kontekście adaptacji do zmian klimatu, a także rosnącej populacji.

 

Czym są piętra wodonośne?

 

Piętro wodonośne to zespół skał należący do określonej stratygraficznie jednostki. W jego obrębie wyróżnia się poziomy wodonośne, czyli układy skał uformowane z jednej lub kilku warstw wodonośnych o podobnych własnościach filtracyjnych. Dzięki odpowiedniej porowatości i przepuszczalności, piętra umożliwiają znaczący przepływ wód podziemnych, a także ich pobór.

 

Z którego piętra wodonośnego czerpana jest gdańska woda?

 

Gdański system wodonośny stanowi niejednorodną strukturę hydrogeologiczną, w której dominującą rolę odgrywa czwartorzędowe piętro wodonośne, a podrzędną - zawodnione osady neogenu, paleogenu i mezozoiku.

 

Woda, która dociera do naszych domów pochodzi więc z pięter wodonośnych liczących sobie od przeszło 100 mln do 1,8 mln lat.

 

Wspomniane: czwartorzęd, neogen, paleogen i mezozoik w geologii zwane są jednostkami stratygraficznymi. Do oceny skał metodyka badań stratygrafii stosuje: litostratygrafię (wyróżnia jednostki skalne na podstawie typu skał i koreluje je w różnych profilach między sobą), biostratygrafię (wyróżnia jednostki skalne na podstawie skamieniałości), chronostratygrafię (porządkuje skały na podstawie ich wieku), magnetostratygrafię (porządkuje skały na podstawie ich magnetyzmu) i stratygrafię sekwencji (wyróżnia jednostki stratygraficzne na podstawie interpretacji środowiska powstania).

 

Na podstawie następstwa procesów geologicznych i układu warstw skalnych można odczytać przebieg historii Ziemi – pomocna we właściwej interpretacji i obserwacji badań jest tzw. tabela stratygraficzna.

 

Poszczególne jednostki mają różną rozciągłość czasową – trwający obecnie fanerozoik obejmuje ok. 15% dziejów planety!

 

Co zagraża wodom gruntowym?

 

Nadmierna eksploatacja wód gruntowych (mówimy o niej w sytuacji, gdy pobór wód jest większy niż jej uzupełnianie przez opady) może prowadzić do niestabilności i osiadania gruntów, a w regionach przybrzeżnych do wnikania wody morskiej pod ląd. W dalszej perspektywie zasoby tych wód mogą się zmniejszać, mimo że obieg wody w przyrodzie traktuje się jako obieg zamknięty.

 

Na wielu terenach wody gruntowe są zanieczyszczane, a ich rekultywacja jest często długim i trudnym procesem, który znacznie zwiększa koszty uzdatniania, a czasem wręcz uniemożliwia ich wykorzystanie.

 

Nasze działania na powierzchni mają swoje konsekwencje pod ziemią. Zostawianie śmieci w lesie, wrzucanie ich do ubikacji, gaszenie niedopałków na plaży – to wszystko wydaje się być pozornie niezwiązane z wodą, ale tego typu zachowania mają realny (negatywny!) wpływ na stan zasobów wody pitnej!

 

Dlaczego trzeba dbać o wody gruntowe?

 

Polska to kraj o stosunkowo ubogich zasobach wodnych. Wynoszą ok. 60 mld m³, a w okresach suszy mogą spadać nawet do 40 mld m³ (dla porównania: w Szwecji to 196 mld m3).

 

Według danych z 2019 r. (w przeliczeniu na 1 mieszkańca) średnia zasobów wody słodkiej z wielolecia w Polsce wynosi ok. 1,6 tys. m³ (4. miejsce od końca w Europie).

 

Na terenie całej Unii Europejskiej coraz większą presję wywiera się na dbanie o wodne zasoby. Do zmniejszenia dostępności wody słodkiej, wynikającego z rozwoju miast i rolnictwa, znacząco przyczyniają się zmiany klimatu, przejawiające się w ekstremalnych zjawiskach pogodowych (zwłaszcza suszach). Skutkiem susz są m.in. okresowe deficyty wody w rzekach, a te z kolei niosą za sobą trudności w zaopatrzeniu w wodę niektórych regionów.

 

Czy w Gdańsku dbamy o wody gruntowe?

 

Wody podziemne to ważne źródło wody pitnej. Są one jednak wystawiane na zagrożenia spowodowane działalnością człowieka. Już w 1991 r. zostały objęte państwowym monitoringiem środowiska. Dla obszaru Gdańska, Sopotu i gminy Pruszcz Gdański w kolejnych latach opracowano dokumentację hydrogeologiczną ustalającą zasoby dyspozycyjne wód podziemnych.

 

Zapewnienie ciągłości dostaw czystej i zdrowej wody wymaga kompleksowego i stałego monitorowania wód podziemnych. Od kilku lat w Gdańsku prowadzone są szeroko zakrojone badania hydrogeologiczne mające na celu wszechstronne rozpoznanie stanu wód i zapewnienie ochrony ich zasobów dla przyszłych pokoleń.

 

To wyjątkowe w skali kraju i pierwsze tak kompleksowe badania na terenie aglomeracji gdańskiej. Nie tylko umożliwiają kontrolę nad jakością wody dostarczanej mieszkańcom, ale dają też wiedzę na temat tego, jakie są jej faktyczne zasoby i na jak długo ich wystarczy.